Việc áp dụng công tơ điện tử sẽ giúp triển khai giá điện hai thành phần hiệu quả hơn - Ảnh: T.HIỆP

Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) vừa đề xuất Bộ Công Thương về cơ chế và lộ trình áp dụng giá điện hai thành phần.

Theo đó, giá điện hai thành phần sẽ bao gồm giá công suất và giá điện năng, tức là số tiền phải trả cho phần công suất đăng ký sử dụng và lượng điện năng tiêu thụ thực tế, thay vì chỉ tính theo lượng điện tiêu thụ thực tế như hiện nay.

Thử nghiệm trước khi áp dụng đại trà

Đề án đã phân loại ba nhóm khách hàng gồm khách hàng ngoài sinh hoạt, khách hàng sinh hoạt có sản lượng trên 2.000 kWh/tháng và dưới 2.000 kWh/tháng. 

Ngoài ra, các cấp điện áp được áp giá gồm có siêu cao áp, cao cáp, trung áp và hạ áp cũng được phân loại.

Cụ thể, với nhóm khách hàng ngoài sinh hoạt sẽ chung một biểu giá điện hai thành phần theo dạng giá công suất (đồng/kW) và giá điện năng cao thấp điểm (đồng/kWh). Đây chính là ba nhóm gồm sản xuất, kinh doanh và hành chính sự nghiệp trong hệ thống giá hiện hành.

Khách hàng sinh hoạt có quy mô và sản lượng tiêu dùng lớn hơn 2.000kWh/tháng sẽ giống như khách hàng ngoài sinh hoạt nhưng tiêu dùng ở cấp điện áp hạ áp. Thống kê cho thấy nhóm này lên tới 56.000 khách hàng, nên việc trang bị hệ thống đo đếm hai thành phần là chưa thể thực hiện ở giai đoạn trước mắt.

Vì vậy có thể xem xét phương án giá hai thành phần theo cách thức áp dụng với hộ có sản lượng dưới 2.000kWh/tháng, tức là thu giá cố định theo gói và giá điện năng không đổi. 

Với nhóm khách hàng có sản lượng tiêu dùng thấp (<2.000kWh/tháng), biểu giá sẽ bao gồm giá cố định theo quy mô tiêu dùng và giá điện năng đồng giá (mức 1.598 đồng/kWh).

Đây là nhóm có lượng khách hàng đông. Trong khi đó, nhóm khách hàng tiêu dùng dưới 50kWh/tháng vẫn đang được hưởng sự hỗ trợ từ Chính phủ. Vì vậy quy mô tiêu dùng để tính giá cố định đang được xây dựng theo dạng bậc thang hiện hành.

Việc phân loại các đối tượng trên được xem là mang tính tham chiếu cho hệ thống biểu giá bán lẻ điện hai thành phần cho Việt Nam trong giai đoạn sắp tới. 

Do đó việc triển khai áp dụng cần có lộ trình cụ thể theo từng giai đoạn. Đi kèm với quá trình này là sự chuẩn bị đầy đủ các vấn đề về hạ tầng đo đếm, đặc biệt các vấn đề về hành lang pháp lý và truyền thông.

Theo đề xuất của EVN, trước mắt sẽ áp dụng thử nghiệm cho các hộ điển hình và hiệu quả thuộc nhóm các khách hàng sử dụng điện lớn (được quy định tại nghị định 80/2024 về cơ chế mua bán điện trực tiếp). Trong giai đoạn này, ngành điện và khách hàng vẫn sử dụng hệ thống giá hiện hành để tính hóa đơn tiền điện.

Kết quả biểu giá hai thành phần sẽ phục vụ cho kiểm soát nội bộ khi thử nghiệm để làm căn cứ tổng kết, rút kinh nghiệm và điều chỉnh phù hợp trước khi đưa vào triển khai chính thức.

Công bằng và phù hợp

Trao đổi với Tuổi Trẻ, PGS Trần Văn Bình, chuyên gia điện của ĐH Bách khoa Hà Nội, cho rằng việc xây dựng và sớm áp dụng biểu giá điện hai thành phần là cần thiết để đảm bảo người sử dụng điện phải chi trả đúng các chi phí của hệ thống, tránh tình trạng cào bằng.

Về nguyên tắc, giá điện hai thành phần sẽ gồm giá công suất (công suất cố định được khách hàng đăng ký sử dụng) và giá điện năng (lượng điện sử dụng thực tế được tính đồng giá), nên khi dùng nhiều, giá điện sẽ càng giảm. Việc tính toán giá điện trên cơ sở chi phí biên dài hạn - tức là chi phí sản xuất điện năng - cũng là phù hợp.

"Điều này nhằm phản ánh chính xác lượng điện sử dụng vào từng thời điểm sử dụng. Ví dụ, người dùng ở khung giờ thấp điểm với chi phí thấp chỉ phải trả chi phí thấp. Nhưng nếu dùng ở khung giờ cao điểm, chi phí mà hệ thống tạo ra điện ở mức cao, sẽ phải chấp nhận chi trả ở mức cao", ông Bình nói.

Ông Nguyễn Minh Đức, Ban Pháp chế - VCCI, cho rằng việc áp dụng giá điện hai thành phần giống như cách tính tiền chi phí điện thoại cố định. Theo đó, người dùng sẽ phải chấp nhận chi trả cho một khoản "phí thuê bao hằng tháng" mà nếu không sử dụng điện cũng mất tiền, được xem như chi phí thanh toán cho các chi phí đầu tư cố định của ngành điện.

Khoản còn lại tính theo lượng điện năng sử dụng thực tế, giống như "gọi điện" mới mất tiền theo phút gọi thực tế. "Do đó cách tính hai thành phần này phản ánh chính xác hơn chi phí mà ngành điện phải bỏ ra để cấp điện cho mỗi khách hàng, gồm chi phí đường dây và chi phí điện năng. Cách tính tiền này cũng vì thế mà công bằng hơn giữa các khách hàng với nhau", ông Đức khẳng định.

Tuy nhiên các chuyên gia cũng cho rằng cần có lộ trình thực hiện và được tính toán kỹ trên cơ sở lấy ý kiến các bên chịu tác động, các chuyên gia và nhà khoa học. 

Theo ông Bình, giá điện hai thành phần là cơ chế giá điện mới và Việt Nam chưa có tiền lệ áp dụng. Vì vậy, trước khi áp dụng dù là thí điểm, cũng cần lấy ý kiến rộng rãi các nhà khoa học và đối tượng sử dụng.

Tương tự, ông Đức cũng cho rằng trước mắt có thể áp dụng thí điểm cho một số khu vực và đối tượng khách hàng, như tập trung cho các khách hàng mới, để làm căn cứ đánh giá và triển khai mở rộng.