Ảnh vệ tinh chụp khu thử hạt nhân Punggye-ri của Triều Tiên (Ảnh: BBC)

Nhà lãnh đạo Kim Jong-un lần đầu tiên tiết lộ kế hoạch đóng cửa khu thử hạt nhân Punggye-ri, nơi diễn ra 6 vụ thử hạt nhân của Triều Tiên từ năm 2006 đến nay, trong hội nghị thượng đỉnh với Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in hồi tháng 4. Bình Nhưỡng thông báo sự kiện đánh sập khu thử hạt nhân này sẽ diễn ra trong khoảng thời gian từ ngày 23-25/5 phụ thuộc vào điều kiện thời tiết.

Quyết định đóng cửa khu thử hạt nhân được xem là một phần trong nỗ lực của Triều Tiên nhằm chứng minh thiện chí của nước này trên con đường phi hạt nhân hóa, đồng thời thể hiện sự sẵn lòng của Bình Nhưỡng trước các cuộc đàm phán với Mỹ và Hàn Quốc. Để tăng thêm tính minh bạch, Triều Tiên mời hơn 20 phóng viên quốc tế tới chứng kiến và đưa tin về việc đóng cửa khu thử hạt nhân. Hôm qua 22/5, các phóng viên đã lên máy bay của hãng hàng không quốc gia Triều Tiên tại sân bay ở Bắc Kinh trước khi đặt chân tới thành phố cảng Wonsan và di chuyển tới nơi diễn ra sự kiện.

Vài tuần trước khi lễ đóng cửa khu thử hạt nhân Punggye-ri diễn ra, các bức ảnh vệ tinh được công bố cho thấy một số ngôi nhà và cơ sở xung quanh khu thử này đã bị đánh sập. Ngoài ra, các bức ảnh cũng cho thấy một công trình mới đã được xây dựng và đây được phỏng đoán là đài quan sát, giúp các phóng viên quốc tế có thể theo dõi vụ nổ để đánh sập lối vào khu thử hạt nhân.

Chuyên gia hoài nghi

Đồ họa các vụ thử hạt nhân của Triều Tiên từ năm 2006 đến nay. (Khu thử hạt nhân Punggye-ri ở vị trí chấm đỏ) (Đồ họa: BBC)

Mặc dù việc đánh sập khu thử hạt nhân được cho là tín hiệu tích cực từ phía Triều Tiên, song giới phân tích vẫn tỏ ra hoài nghi về động thái này của Bình Nhưỡng. Triều Tiên mời hàng loạt phóng viên, song không mời bất kỳ thanh sát viên hay chuyên gia quốc tế nào tới chứng kiến sự kiện quan trọng này. Hơn nữa, các phóng viên từ Mỹ, Anh, Nga, Trung Quốc và Hàn Quốc được cho là sẽ chỉ quan sát quá trình đóng cửa khu thử hạt nhân từ xa và không có cơ hội trải nghiệm cận cảnh những gì đang thực sự diễn ra bên trong các đường hầm ở khu thử hạt nhân Punggye-ri.

“Tôi đã hy vọng họ (các phóng viên) có thể đưa tôi đi cùng”, bà Cheryl Rofer, chuyên gia hóa học từng có 35 năm kinh nghiệm trong lĩnh vực tiêu hủy và tháo dỡ vũ khí hạt nhân, nói với CNN.

Theo Giáo sư khoa học chính trị Bruce Bechtol tại Đại học Angelo, Mỹ, người từng xuất bản một số cuốn sách về Triều Tiên, khi Bình Nhưỡng đánh sập Punggye-ri, điều đó đồng nghĩa với việc các bằng chứng có thể thu thập được từ khu thử hạt nhân này sẽ biến mất vĩnh viễn.

“Triều Tiên đã tiến hành tất cả các vụ thử hạt nhân ở đây, vì vậy nếu họ để các chuyên gia vào quan sát bên trong các đường hầm trước khi cho phép những người khác (không phải chuyên gia vào), chúng tôi (các chuyên gia) có thể phát hiện ra thông tin gì đó”, ông Bechtol nói.

Một số nhà quan sát nhận định khu thử hạt nhân Punggye-ri đã bị hư hại một phần và không thể sử dụng được do tác động của 6 vụ thử hạt nhân trong 12 năm qua. Trong khi đó, một số khác nói rằng cách đây vài tháng khu thử này vẫn hoạt động bình thường. Cuộc nghiên cứu của các nhà địa chất học Trung Quốc hồi tháng 4 từng tiết lộ khu thử hạt nhân Punggye-ri đã bị sụp đổ tới mức không còn khả năng hoạt động. Tuy nhiên, Triều Tiên đã bác bỏ nhận định này, khẳng định hai đường hầm vẫn sử dụng tốt.

Các phóng viên quốc tế làm thủ tục tại sân bay ở Wonsan, Triều Tiên trước khi tới khu thử hạt nhân (Ảnh: Reuters)

Liên quan tới tình trạng hiện thời của khu thử Punggye-ri, một số chuyên gia nhận định Triều Tiên thực ra đang đóng cửa một khu thử hạt nhân vốn không còn nguyên vẹn, nhất là sau khi Bình Nhưỡng tiến hành vụ thử hạt nhân mạnh chưa từng có hồi năm ngoái.

“Họ có lẽ đã khiến khu thử này bị hư hại sau vụ thử hạt nhân mới nhất và có thể lấy cớ để đóng cửa đường hầm mà họ không còn muốn sử dụng. Họ cũng đang dọn dẹp khu thử này, di dời các ngôi nhà để chúng ta không thể biết được họ từng làm gì ở đây và cũng để đảm bảo rằng không ai có chuyên môn về kỹ thuật hạt nhân có thể thị sát khu vực này”, Vipin Narang, giáo sư chính trị chuyên nghiên cứu về hạt nhân tại Viện Công nghệ Massachusetts, nói với Guardian.

Theo chuyên gia Rofer, dù cho tình trạng hiện nay của Punggye-ri như thế nào, các chuyên gia vẫn có thể phát hiện và thu thập được nhiều thông tin nếu họ được Triều Tiên cho phép trực tiếp vào thị sát khu thử hạt nhân.

“Nếu tôi được phép đi cùng, tôi sẽ mang theo một số thiết bị để lấy mẫu vật. Tôi cũng muốn dẫn theo một nhà địa chất học. Tôi muốn mang theo máy đo phóng xạ. Tôi muốn đi vào đường hầm đó để xem liệu các khu vực của đường hầm có được đánh sập về phía sau hay không. Tôi cũng muốn đo lượng phóng xạ trong đó”, bà Rofer nói, đồng thời cho biết tất cả các mẫu vật thu được từ Punggye-ri có thể cung cấp thông tin về loại vũ khí mà Triều Tiên từng thử nghiệm.

“Việc đo đồng vị có thể nói cho chúng ta biết thiết kế của thiết bị. Nó cũng cho biết loại bom mà họ (Triều Tiên) chế tạo cũng như khối lượng uranium và plutonium trong các quả bom. Từ đó, chúng ta có thể suy luận ra họ đang có kế hoạch gì cũng như mức độ tiến triển của họ”, bà Rofer nói thêm.

Theo các chuyên gia, nếu có được các thông tin trên, các nhà đàm phán sẽ giành được lợi thế lớn hơn khi đàm phán với chính quyền Triều Tiên.

Tiêu hủy chứng cứ?

Hai nhà lãnh đạo Triều Tiên và Hàn Quốc bắt tay tại hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 4 (Ảnh: Reuters)

Chuyên gia Rofer tin rằng ngay cả khi Triều Tiên cho nổ tung các đường hầm, nước này vẫn có thể đào lại các đường hầm khác sau đó, nếu Bình Nhưỡng muốn tái sử dụng khu thử hạt nhân.

“Một điều hoàn toàn có thể nhận thấy là cộng đồng quốc tế mới là bên đang phải nhượng bộ”, bà Rofer nói thêm.

Theo nhà nghiên cứu Melissa Hanham tại Trung tâm Nghiên cứu Chống phổ biến vũ khí James Martin, quyết định đánh sập khu thử hạt nhân của Triều Tiên lần này khiến bà nhớ lại một động thái tương tự từng xảy ra trước đây tại Triều Tiên.

“Vụ việc lần này khiến tôi nhớ lại thời điểm họ phá hủy tháp làm mát dưới thời chính quyền cựu Tổng thống Bush. Khi đó, truyền thông cũng được mời tới để chứng kiến vụ nổ tháp và tạo ra một hình ảnh tốt đẹp mà chính quyền Bush và chính quyền Kim đang thúc đẩy. Tuy vậy, viễn cảnh đó không kéo dài mãi mãi. Họ (Triều Tiên) rốt cuộc vẫn tìm ra cách khác để làm mát lò phản ứng”, bà Hanham cho biết.

Theo nhà nghiên cứu Cheon Seong Whun tại Viện nghiên cứu chính sách Asan, thế giới đã bỏ lỡ một cơ hội khi cho phép Triều Tiên được đơn phương đánh sập khu thử hạt nhân mà không thanh tra trước. Ông Cheon, cựu quan chức từng làm việc tại Bộ Quốc phòng và Bộ Thống nhất Hàn Quốc, nhận định việc Triều Tiên “tự ý” phá hủy khu thử hạt nhân không phải là một phần trong tiến trình phi hạt nhân hóa như kỳ vọng, mà đó “không khác nào hành động tiêu hủy chứng cứ”.

“Đó là bằng chứng sống còn giúp chúng ta hiểu về lịch sử chương trình hạt nhân của Triều Tiên, cũng như liệu Triều Tiên có chân thành từ bỏ vũ khí hạt nhân hay không. Những gì họ (Triều Tiên) cần làm là cung cấp toàn bộ thông tin và tài liệu cần thiết cho cộng đồng quốc tế trước khi mời Liên Hợp Quốc thanh sát. Triều Tiên không thể tự ý đánh sập khu thử này vì đây không phải là điều có thể làm một cách vội vã như vậy”, chuyên gia Cheon cho biết.

“Hãy nhìn vào thời điểm (diễn ra vụ phá hủy khu thử hạt nhân). Sự kiện diễn ra đúng vào lúc Tổng thống Hàn Quốc Moon Jae-in gặp Tổng thống Donald Trump tại Washington. Đây không phải sự trùng hợp ngẫu nhiên, ông ấy (nhà lãnh đạo Kim Jong-un) muốn tận dụng sự kiện này với mục đích tuyên truyền chính trị”, ông Cheon nhận định.

Theo Thành Đạt/Dân Trí