Ảnh minh họa. (Ảnh: T.H/Vietnam+)

Cuối tuần qua, Ngân hàng Nhà nước đã ban hành công văn cảnh cáo các tổ chức tín dụng về hình thức cho vay cầm cố sổ tiết kiệm đã nhận được sự đồng tình của các chuyên gia tài chính ngân hàng.

Theo đó, nhiều chuyên gia cho rằng, hình thức này sẽ tạo ra một loại tài sản ảo trên sổ sách ngân hàng dẫn đến dư nợ ảo, chỉ tiêu khống.

Hầu hết ngân hàng không thẩm định

Trên thực tế, cho vay cầm cố sổ tiết kiệm là sản phẩm phổ biến trên thị trường từ lâu thường là với hạn mức khoảng 80%-90% nhưng vẫn có ngân hàng cho vay lên tới 100% giá trị sổ. Đặc biệt, với hình thức cho vay này, hầu hết nhà băng đều giải ngân ngay lập tức mà không cần hỏi nhu cầu vay vốn của khách hàng. 

Sở dĩ nhiều ngân hàng lơ là thẩm định mục đích sử dụng vốn các khoản vay đảm bảo bằng cầm cố sổ tiết kiệm là bởi vì đây là những khoản tín dụng thuộc hàng ít rủi ro nhất. Giả sử khách hàng có sử dụng khoản vay vào mục đích nào đó mà chưa lấy lại được đúng hạn hoặc không trả được nợ thì ngân hàng vẫn có tài sản để thu hồi.

[Cảnh báo cho vay cầm cố sổ tiết kiệm không có phương án sử dụng vốn]

Việc vay vốn bằng sổ tiết kiệm cũng có lợi cho khách hàng, nếu chẳng may có việc cần dùng đến tiền trong thời gian sổ tiết kiệm chưa đến hạn tất toán thì việc cầm cố sổ đó để vay với mức lãi suất thấp có lợi hơn rất nhiều so với việc phải rút sổ tiết kiệm mà chịu lãi không kỳ hạn. Về phía ngân hàng, việc khách hàng thế chấp sổ tiết kiệm để vay vốn trong khi chờ đáo hạn cũng có nhiều lợi thế trong bối cảnh các nhà băng đang cố gắng huy động nguồn vốn trung dài hạn.

Xét về khía cạnh luật pháp, cho vay cầm cố sổ tiết kiệm là loại hình cho vay an toàn nhất với ngân hàng vì họ đã cầm khoản tiền lớn hơn của khách hàng trong tay. Chính vì vậy, hầu như hiện nay, khách hàng không cần chứng minh mục đích sử dụng tiền vay vốn như khi cầm cố các tài sản khác.

Chị Trần Thanh Hà, Ba Đình, Hà Nội cho biết, năm ngoái gia đình chị có việc cần dùng đến 200 triệu đồng nhưng lại không có tiền mặt trong nhà, chị lo lắng không biết xoay sở thế nào thì được người quen tư vấn mang sổ tiết kiệm đến ngân hàng vay. Khi chị mang sổ tiết kiệm 1 tỷ đồng đến ra ngân hàng cầm cố và được ngân hàng cho vay lại với lãi suất 11,2%/năm.

“Tôi chỉ cần mang sổ tiết kiệm của mình ra ngân hàng là được giải quyết vay rất nhanh, không cần thủ tục gì cả. Tôi thấy dịch vụ này rất tiện, khi cần tiền gấp có thể vay lại tiền của mình mà không lo mất lãi của sổ tiết kiệm,” chị Hà chia sẻ.

Sẽ không có gì đáng nói nhiều nếu sản phẩm cho vay cầm cố sổ tiết kiệm chỉ phục vụ những nhu cầu phát sinh của khách hàng. Tuy nhiên, trong thời gian qua, Ngân hàng Nhà nước thanh tra, kiểm tra cho thấy có hiện tượng một số tổ chức tín dụng cho khách hàng vay vốn có đảm bảo bằng cầm cố sổ tiết kiệm nhưng không có phương án sử dụng vốn vay. Việc này vi phạm quy định của Ngân hàng Nhà nước về sử dụng phương tiện thanh toán không dùng tiền mặt để giải ngân vốn vay.

Theo Ngân hàng Nhà nước, việc cho vay không thẩm định mục đích sử dụng vốn đã vi phạm quy định của Ngân hàng Nhà nước về giải ngân vốn vay. Cụ thể, theo Điều 7, Thông tư 39/2016/TT-NHNN quy định về hoạt động cho vay, một khoản vay là hợp lệ nếu có đầy đủ 5 yếu tố, bao gồm mục đích vay và phương án sử dụng vốn.

Chính vì vậy, Ngân hàng Nhà nước yêu cầu các tổ chức tín dụng không thực hiện các hành vi cạnh tranh không lành mạnh; chấp hành nghiêm các quy định của pháp luật về cho vay, về lãi suất huy động bằng ngoại tệ, về sử dụng phương án không dùng tiền mặt để giải ngân vốn vay; kiểm soát chặt chẽ khoản vay. Đặc biệt, phải kiểm soát mục đích sử dụng vốn vay và giải ngân vốn vay đối với các khoản vay đảm bảo bằng cầm cố sổ tiết kiệm. Ngân hàng Nhà nước sẽ xử lý nghiêm các tổ chức tín dụng cố tình vi phạm.

Ngân hàng Nhà nước cảnh bảo về việc cho vay sổ tiết kiệm không có mục đích sử dụng vốn vay. (Ảnh: T.H/Vietnam+)

Nguy cơ tài sản ảo tăng cao

Dù việc cho vay cầm cố sổ tiết kiệm có lợi cho cả khách hàng lẫn ngân hàng song các chuyên gia cho rằng sản phẩm này cũng gây ra nhiều lo ngại về rủi ro tài chính, đặc biệt có thể gây rủi ro mang tính vĩ mô.

Theo phân tích của giới chuyên gia, khách hàng A gửi 100 triệu đồng vào ngân hàng, sau khi trích tỷ lệ dự trữ bắt buộc gửi lại Ngân hàng Trung ương, ngân hàng đã mang 97 triệu đồng đó cho khách hàng B vay để sinh lời. Sau đó khách hàng A cầm cố sổ tiết kiệm để vay lại 90 triệu đồng. Như vậy ngân hàng huy động 100 triệu đồng nhưng đang cho vay ra 187 triệu đồng.

Như vậy, trên sổ sách, từ một khoản tiết kiệm 100 triệu đồng ngân hàng nay "tạo" ra một tài sản gần 200 triệu đồng cho vay (97 triệu đồng đã cho vay và 90 triệu đồng cho vay mới). 90 triệu đồng cho vay mới có thể xem như một loại tài sản ảo, không thực chất và được tạo ra từ một bút toán của ngân hàng.

Trên thực tế ngân hàng chưa có nguồn vốn mới để cân bằng với món cho vay mới và phải lấy nguồn vốn hiện có từ khách hàng khác để giải ngân hoặc huy động nguồn vốn mới để “tài trợ” (funding) món nợ mới.

Hiện nay nhiều ngân hàng lợi dụng sản phẩm này để đẩy tăng trưởng tín dụng, nhất là thời điểm chuẩn bị chốt số liệu. Chiêu này được không ít ngân hàng áp dụng, nhất là từ khi Ngân hàng Nhà nước áp dụng chính sách giao chỉ tiêu tăng trưởng tín dụng phù hợp cho từng ngân hàng. Điều này đã nhân hệ số tiền gửi, tiền vay lên nhiều lần, dẫn đến dư nợ ảo, chỉ tiêu khống.

Luật sư Trương Thanh Đức, Chủ tịch Hội đồng thành viên Công ty Luật Basico cho rằng, nhiều năm trước việc  này mặc định không cần chứng minh mục đích, không cần kiểm tra. Những năm gần đây, theo quy định chung không có ngoại lệ, việc vay cầm cố sổ tiết kiệm vẫn phải đảm bảo an toàn, đảm bảo mục đích sử dụng vốn. Ngân hàng Nhà nước thấy các ngân hàng không tuân thủ quy định chung nên đã nhắc nhở.

Còn tiến sỹ Nguyễn Trí Hiếu, chuyên gia tài chính ngân hàng cũng chia sẻ: “Cách đây nhiều năm tôi cũng biết có những ngân hàng để tăng tổng tài sản lên vào dịp cuối năm thì dùng cách này cách kia để nâng tổng tài sản lên, nâng nợ và nâng tài sản có thì cân bằng với nhau. Nhưng đó là biện pháp kỹ thuật để nâng tổng tài sản.”

Ông Hiếu nhấn mạnh, hiện nay, một số ngân hàng có thể cho vay cầm cố sổ tiết kiệm lên tới 100%, lãi suất cho vay không chênh lệch hoặc không chênh lệch đáng kể so với lãi suất huy động, điều này giúp tổng tài sản tăng mà không làm tăng lợi nhuận của ngân hàng và khách hàng cũng chẳng mất gì vì lãi suất huy động và lãi suất cho vay cấn trừ nhau.

Tuy nhiên, giao dịch này làm méo mó tổng tài sản của ngân hàng. Trên thế giới, nhiều nước tiên tiến cấm cho vay cầm cố sổ tiết kiệm. Hình thức cho vay này được gọi là "phantom loan," tức “tín dụng ma.”

“Khi các ngân hàng cùng rơi vào tình trạng này dễ gây ra tình trạng thiếu thanh khoản và tạo áp lực tăng lãi suất huy động cao hơn,” ông Hiếu cảnh báo.

Ông Hiếu cũng khuyến nghị, Ngân hàng Nhà nước có thể ban hành quy định chấm dứt tình trạng cầm cố sổ tiết kiệm, bằng cách quy định cho khách hàng rút tiền 1 phần trước hạn và kèm theo lãi suất phạt đối với phần tiền đó thay vì cho vay./.

Theo Thúy Hà (Vietnam+)