Chính sách đối ngoại của Trung Quốc từ lâu đã được dẫn dắt bởi triết lý được nhà lãnh đạo Đặng Tiểu Bình đưa ra vào năm 1990: "Che giấu khả năng và chờ đợi thời thế. Duy trì ẩn mình và không bao giờ nắm vị trí dẫn đầu".

Tuần trước, Trung Quốc dường như đã dứt khoát giã từ chính sách kéo dài ba thập kỷ đó khi Chủ tịch Tập Cận Bình phát biểu về tham vọng vươn lên siêu cường hàng đầu thế giới trong Đại hội đảng Cộng sản Trung Quốc thứ 19, theo FT.

Trong bài phát biểu gần 30.000 từ, ông Tập nhấn mạnh Trung Quốc sẽ không còn tránh né vị thế dẫn đầu trên thế giới. "Đã đến lúc chúng ta phải lên sân khấu trung tâm thế giới và đóng góp nhiều hơn cho nhân loại", ông Tập nói. Trung Quốc "sẽ đứng ở vị trí cao và vững chắc ở phía đông", trở thành "siêu cường hàng đầu thế giới vào giữa thế kỷ 21", ông đề cập đến tham vọng hiện thực hóa "giấc mơ Trung Hoa" của mình.

"Tuyên bố này có vẻ như là sự kết thúc chính thức cho triết lý 'ẩn mình' của Đặng Tiểu Bình. Ông Đặng không bao giờ nói điều gì như vậy", Christopher Johnson, chuyên gia về Trung Quốc tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế ở Washington, đánh giá.

Những lời của ông Tập cũng phản ánh việc Trung Quốc gần đây ngày càng mở rộng các hoạt động của mình ra nước ngoài. Họ đã mở một căn cứ quân sự ở Djibouti, triển khai quân ở nước ngoài theo chương trình gìn giữ hòa bình của Liên Hợp Quốc và mở rộng chương trình viện trợ quốc tế.

Sáng kiến Vành đai và Con đường do ông Tập đề xướng từ năm 2013 cũng được coi là cơ hội để Trung Quốc triển khai "quyền lực mềm" của mình tới những khu vực rộng lớn ở châu Á và châu Phi, đồng thời gia tăng ảnh hưởng về kinh tế và chính trị trên toàn cầu.

Trung Quốc còn có những động thái quyết liệt trong yêu sách chủ quyền ở Biển Đông. Ngoại trưởng Mỹ Rex Tillerson đã chỉ trích hành động của Trung Quốc, cho rằng họ thách thức trực diện luật lệ và các quy tắc quốc tế.

Năm 1990, ông Đặng lập luận rằng Trung Quốc phải tập trung vào phát triển kinh tế chứ không phải phát triển bằng cách tập trung vào các vấn đề đối ngoại và xây dựng quân đội quá mức.

Tuy nhiên, kể từ khi lên nắm quyền năm 2012, ông Tập đã đẩy mạnh kế hoạch cải cách, hiện đại hóa cấu trúc chỉ huy và mạnh tay đầu tư hiện đại hóa quân đội. Ông đặt ra tầm nhìn rằng đến năm 2035, Trung Quốc sẽ có quân đội "đẳng cấp thế giới".

"Quân đội được xây dựng để chiến đấu. Quân đội chúng ta phải coi sẵn sàng chiến đấu là mục tiêu và tập trung vào việc làm thế nào để giành chiến thắng khi được điều động", ông nói.

"Những lời này có thể gây lo lắng cho một số quốc gia ở châu Á. Các bài phát biểu trước đây về quân đội thường tập trung vào vấn đề răn đe hơn là chiến đấu thực sự", Zeng Jinghan, chuyên gia về chính trị Trung Quốc tại Royal Holloway, Đại học London, nói.

Johnson thấy còn có một yếu tố quan trọng trong bài phát biểu là việc ông Tập nhắc đến cụm từ từng được sử dụng trong các bài phát biểu của các nhà lãnh đạo Trung Quốc tiền nhiệm. Ông Tập nói Trung Quốc đang ở trong "thời kỳ cơ hội chiến lược".

Shen Dingli, phó chủ nhiệm Viện Các vấn đề Quốc tế tại Đại học Fudan ở Thượng Hải, cho rằng ông Tập có thể ám chỉ rằng sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân tộc và biệt lập trên quốc tế đang tạo cơ hội vươn mình cho Trung Quốc. 

"Việc Mỹ thực hiện chính sách hướng nội dưới thời chính quyền Donald Trump, Anh rời EU đều là những lý do để ông ấy dùng từ 'cơ hội chiến lược'", ông Shen nói.

Ông Zeng cho biết trong những lần các lãnh đạo Trung Quốc sử dụng cụm từ này 15 năm qua, họ đều ám chỉ các cuộc chiến của Mỹ ở Trung Đông, khủng hoảng tài chính toàn cầu năm 2008 và khủng hoảng Ukraine.

"Miễn là Mỹ đang bị phân tâm bởi vấn đề khác, Trung Quốc coi đó là cơ hội chiến lược", ông nói.

Theo Phương Vũ/VnExpress