Biết được nỗi khao khát được cải thiện chiều cao của bà mẹ, nam thanh, nữ tú.. nhiều trang mạng tràn ngập các quảng cáo “có cánh” về các thuốc tăng chiều cao: “tăng chiều cao siêu tốc”, “tăng chiều cao từ thiên nhiên”, “tăng chiều cao siêu hiệu quả”.v.v…

Chiều cao và xương phát triển song hành

Từ sinh ra cho đến trưởng thành, chiều cao của con người tăng dần và tỷ lệ thuận với sự phát triển chiều dài của xương. Do đó, yếu tố nào ảnh hưởng lên sự phát triển xương chắc chắn sẽ tác động lên chiều cao.

Một xương thường phát triển theo hai phía dài ra và to hơn: ở hai đầu (epiphyse) giúp ương tăng chiều dài, và ở màng thân xương (diaphyse) phát triển để tăng bề dày.

Đĩa sụn tiếp hợp (epiphyseal plate) là khu vực tăng trưởng trong một xương dài. Lớp sụn ở đây sẽ hóa cốt khiến xương dài ra dần dần. Trên mặt đĩa tiếp hợp phía đầu xương, lớp sụn được hình thành. Ở phía thân xương bên dưới, sụn sẽ được hóa cốt và xương phát triển dài ra.

Trong khi phát triển tăng chiều dài, xương cũng gia tăng đường kính ngang tương ứng. Các hủy cốt bào (osteoclast) sẽ “ăn” các xương cũ lót bên trong khoang tủy, sau đó các tạo cốt bào (osteoblast) sẽ sản xuất mô xương mới bên dưới màng xương. Quá trình xói mòn xương cũ dọc theo khoang tủy và sự lắng đọng của xương mới bên dưới màng xương làm tăng đường kính của xương và khoang tủy này gọi là một chu chuyển xương (bone remodeling cycle).

Sự tăng trưởng chiều cao thường chậm lại và dừng lại khi kết thúc tuổi dậy thì. Thông thường, tuổi dậy thì kết thúc vào khoảng 18-20 tuổi với nữ và 20-23 tuổi với nam. Vào cuối giai đoạn dậy thì này, các đĩa sụn tiếp hợp ở hai đầu xương sẽ hoàn toàn hóa cốt, vì thế các xương không thể phát triển dài hơn nữa và người thanh niên nam nữ ổn định chiều cao “trưởng thành”.

Các yếu tố ảnh hưởng lên sự phát triển chiều cao

Các nghiên cứu Nhật Bản cho thấy các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao của con người gồm: chế độ dinh dưỡng chiếm đến 32%, vận động thể dục thể thao chiếm 20%, môi trường tâm lý, xã hội chiếm 16% và yếu tố chủng tộc di truyền chiếm 23%, và 9% các yếu tố khác.

Như vậy, có đến hơn 3/4 (77%) của những yếu tố ảnh hưởng lên chiều cao là các yếu tố “có thể cải tạo được” (modifiable factors).

GH, thuốc tăng chiều cao duy nhất !

Theo mô hình miêu tả về các yếu tố ảnh hưởng lên chiều cao, thuốc men chỉ xếp nằm trong 9% thiểu số. Hóc môn tăng trưởng (growth hormone, GH) là loại thuốc chính trong nhóm này.

Nhờ công nghệ tái tổ hợp gen tiên tiến, thuốc hGH (human growth hormon) có cấu trúc và chức năng y hệt GH con người, đã được tổng hợp. Thuốc hGH này được chỉ định sử dụng chính để điều trị các bệnh thiếu hóc môn tăng trưởng (growth hormone deficiency, GHD), đặc biệt là với trẻ em trong tuổi đang lớn bị lùn do thiếu hóc môn tăng trưởng bẩm sinh khiến không phát triển chiều cao. Ngoài các chỉ định để điều trị thiếu hụt GH bẩm sinh hay mắc phải, việc sử dụng hGH để điều trị các bệnh, hội chứng khác như Turner's, Prader-Willi, hội chứng “ruột ngắn”, chống lão hóa (anti-aging) … đều là những thử nghiệm, chưa được phê chuẩn, chấp thuận hẳn hoi.

Một trường hợp thiếu hóc-môn tăng trưởng bẩm sinh điển hình được điều trị thành công mỹ mãn nhờ chích hGH là cầu thủ nổi tiếng Lionel Messi. Cầu thủ nổi tiếng, đôi giày vàng thế giới này bị “Thấp lùn do thiếu hóc-môn tăng trưởng bẩm sinh” đã phải tiêm chích hóc-môn này hằng ngày cả chục năm từ khi phát hiện bệnh ở tuổi 12, với chi phí hằng tháng khoảng 1,5 ngàn đô la.

Mổ kéo dài chân: phương pháp làm cao “đặc biệt”

Phẫu thuật kéo dài chân là cách duy nhất để tăng chiều cao khi đã ở độ tuổi ngừng phát triển. Phẫu thuật được tiến hành qua ba giai đoạn: mổ cắt xương, kéo xương rời xa nhau dần dần tạo khoảng trống cho màng xương tái sinh, và chờ thành hình xương mới.

Theo PGS.TS Lê Văn Đoàn, Viện trưởng Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Quân đội 108, phương pháp mổ kéo dài chi bắt đầu thực hiện từ 1951. Thường đoạn xương bị cắt chỉ được kéo giãn 1 mm mỗi ngày. Mức độ tái sinh xương nhanh chậm tùy theo cơ địa và tuổi tác, thường càng trẻ tái sinh càng nhanh, trung bình 1 cm xương phải mất từ 35-40 ngày kể từ lúc bắt đầu kéo.

Đôi điều bàn luận

Chiều cao là một chỉ số nhân trắc quan trọng để đánh giá sự phát triển của một dân tộc. Vì thế, chính phủ đã xây dựng các đề án như “Sữa học đường”, “Tổng thể phát triển thể lực, tầm vóc người Việt Nam”, nhằm mục tiêu tăng chiều cao thanh niên thêm 3,5cm vào năm 2030 là hợp lý. Trong các đề án trên, dinh dưỡng và vận động là hai vấn đề chính được ưu tiên, lưu ý. Cần lưu ý rằng, khi các đĩa sụn tiếp hợp ở hai đầu xương đã hợp nhất, cốt hóa, các xương này không thể dài thêm được nữa, con người không thể nào cao thêm. Do đó, các biện pháp hỗ trợ phát triển chiều cao phải được tiến hành sớm, khi còn non trẻ, trước dậy thì.

Các cái gọi là “thuốc tăng chiều cao”, với thành phần là các muối khoáng, vi lượng như can-xi, ma-nhê, kẽm, vitamin D, các probiotics; được gia hương liệu chuối, vani, đường hóa học, thực chất chỉ là một loại thực phẩm chức năng không hơn không kém. Với một số thuốc “tăng chiều cao” được “nổ” là có hóc-môn GH, chắc chắn là trò lừa dối, phản khoa học: hóc-môn tăng trưởng có bản chất là protein, bắt buộc phải cho vào cơ thể bằng đường tiêm chích, nếu uống chúng sẽ bị dịch tiêu hóa như pepsin, trypsin phân hủy, không còn tác dụng gì.

Đầu năm 2018, lại rộ lên trò bịp mới: phương pháp “kéo chân sinh lý Nhật Bản”giúp chân dài “siêu tốc 3 không”. Về thông tin này, PGS.TS Lê Văn Đoàn, Viện trưởng Viện Chấn thương chỉnh hình, Bệnh viện Quân đội 108 khẳng định: “Dù phương pháp nào,kéo chân với tốc độ 2 tiếng dài ra được 1,67cm là điều không thể. Nếu có thực hiện được cũng sẽ gây ra nguy hiểm cho người kéo chân, vì với tốc độ dài ra nhanh như vậy của xương sẽ không có bộ phận nào trong cơ thể có thể thích nghi kịp”.

Theo tôi, y học là ngành khoa học thực nghiệm. Người bệnh khi sử dụng thuốc men, phương pháp, thủ thuật phải có thông tin, lý thuyết khoa học, tức là phải có chứng cứ (evidence based). Không thể nhắm mắt nghe theo.

TS.BS Trần Bá Thoại

Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam