Người Lào ở Mường Luân vẫn còn luyến tiếc tết Bun Huột Nặm xưa.Ảnh: S.An 

Với ý nghĩa cầu khấn cho mưa thuận gió hòa, để sẵn sàng bước vào vụ mùa mới bội thu, Tết Bun Huột Nặm được tổ chức vào một ngày đẹp nhất trước mùa mưa (thường là vào trung tuần tháng 4 dương lịch).

Niềm tự hào của người Lào

Tỉnh Điện Biên có 19 dân tộc anh em sinh sống, trong đó có khoảng trên 4.000 người là dân tộc Lào. Tết té nước (Bun Huột Nặm) là lễ hội chính, đặc trưng của dân tộc Lào với nhiều ý nghĩa tín ngưỡng tâm linh, qua một thời gian bị mai một, năm 2015 mới được phục dựng lại. Đến năm 2017, Tết Bun Huột Nặm của người Lào ở bản Na Sang 1, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên (tỉnh Điện Biên) vinh dự được Bộ Văn hóa - Thể thao và Du lịch công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể Quốc gia.

Nghệ nhân người Lào Lường Thị Sao May, bản Na Sang 1, xã Núa Ngam, huyện Điện Biên (tỉnh Điện Biên) chia sẻ: “Lễ hội là niềm tự hào của đồng bào dân tộc Lào chúng tôi. Nó mang ý nghĩa đem lại sự mát mẻ, phồn vinh cho vạn vật, thuần khiết hóa cuộc sống của con người. Vào những ngày Tết, mọi người trong bản ai nấy cũng đều rất hào hứng và té nước vào nhau để mong gặp những điều tốt đẹp nhất”.

Tết gồm 2 phần chính là phần lễ và phần hội. Phần lễ diễn ra trước, với các nghi thức cầu may mắn, cầu sức khỏe. Sau các thủ tục lễ nghi, bà con dân bản phấn khởi hòa cùng các hoạt động vui chơi của phần hội, với nhiều trò chơi dân gian độc đáo, như: Rùa ấp trứng, rắn bắt ngóe, hái dưa chín, hổ bắt lợn, cầu mưa dưới suối…

Trong ngày Bun Huột Nặm, người Lào làm lễ “Xó nặm phạ phốn” - nghĩa là cầu mưa. Đây là một trong những nghi lễ chính của Tết. Do được tổ chức vào cuối mùa khô, đầu mùa mưa, là thời điểm mở đầu cho chu kỳ sản xuất nông nghiệp, rất cần mưa xuống để hạt giống nảy mầm. Vì thế, lễ cầu mưa với mục đích cầu xin trời đất, tổ tiên, các vị thần linh ban cho những cơn mưa để hạt nảy mầm, cây xanh lá, vạn vật sinh sôi, đâm chồi, nảy lộc...

Lễ cầu mưa diễn ra với các thủ tục xin nước và té nước. Sau khi hành khất qua hết các gia đình trong bản xin nước, bà con dân bản sẽ xuống suối để té nước. “Để tỏ lòng tôn kính, người trẻ tuổi sẽ té nước cho những người lớn tuổi trước và chúc sức khoẻ họ. Không chỉ té nước vào người, mà chúng tôi còn vào nhà cửa, đồ thờ cúng, vật nuôi và công cụ sản xuất” - chị Vì Thị Lánh, bản Na Sang 1, xã Núa Ngam (huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên) chia sẻ.

Trong những ngày Tết, các gia đình trong bản đều chuẩn bị chum để đựng nước, khách đến chơi nhà được gia chủ tưới nước lên người. Trẻ em bản thì chuẩn bị các đồ chơi phun nước lên nhau... tạo nên không khí vui tươi, rộn ràng khắp bản trên, bản dưới.

Có thể nói, té nước là linh hồn của Bun Huột Nặm. “Người Lào tin rằng, nước sẽ giúp gột rửa điều xấu xa, bệnh tật và cầu chúc năm mới sống lâu, sạch sẽ, mạnh khỏe. Bởi vậy, trong những ngày diễn ra Tết Bun Huột Nặm, người nào càng ướt nhiều thì càng được nhiều may mắn và hạnh phúc” - Nghệ nhân May cho biết.

Đi tìm “linh hồn” Bun Huột Nặm

Người Lào ở bản Na Sang 1 (huyện Điện Biên) nhộn nhịp với Bun Huột Nặm bao nhiêu, thì bà con dân tộc Lào ở xã Mường Luân (huyện Điện Biên Đông) lại tiếc nuối và thương nhớ tết xưa bấy nhiêu. Sở dĩ nói vậy, bởi “linh hồn” của Bun Huột Nặm - đó là lễ té nước, lại không được thực hiện ở Mường Luân.

“Đã từ lâu lắm rồi, kể từ khi mất 2 pho tượng Phật dưới chân tháp Mường Luân, người Lào ở đây không tổ chức té nước trong Tết Bun Huột Nặm” - ông Lò Văn Sơn, Bí thư Đảng ủy xã Mường Luân cho biết.

Ông Sơn lý giải: Theo đúng truyền thống, trước khi diễn ra các hoạt động của Tết Bun Huột Nặm, người Lào sẽ thực hiện nghi lễ tắm Phật. Bà con dân bản sẽ khiêng phật xuống dòng sông mẹ, thực hiện các thao tác tắm rửa cho tượng bằng nước thơm. Sau khi tượng Phật đã được tắm rửa sạch sẽ và rước về đặt tại vị trí linh thiêng ở đền, chùa, người Lào mới bắt đầu té nước. Bởi họ quan niệm, Phật phải được tắm rửa sạch sẽ trước, thì người mới được gột rửa.

Tuy nhiên, khoảng những năm 1975, 1976, do tác động của chiến tranh, dịch chuyển, nên hai bức tượng Phật dưới chân tháp Mường Luân linh thiêng đã bị mất. Kể từ đó đến nay, Tết Bun Huột Nặm ở Mường Luân mất đi nghi thức quan trọng nhất và dần mai một.

Chị Lò Thị Quyên, một người con của dân tộc Lào hiện nay là Phó Bí thư Đảng ủy xã Mường Luân rất trăn trở về điều này, nên đã nhiều lần kiến nghị lên các cấp. Hiện nay, chị Quyên được Chủ tịch UBND huyện Điện Biên Đông giao thực hiện việc nghiên cứu, tìm hiểu và viết đề án phục dựng lại Tết Bun Huột Nặm theo đúng ý nghĩa, giá trị ban đầu.

“Bản thân tôi nói riêng, bà con người Lào ở Mường Luân mừng lắm. Tôi đang cố gắng tìm hiểu, ghi chép lại những thông tin quý từ người già trong bản. Hiện tôi cũng xây dựng ý tưởng và xin ý kiến cấp trên để tổ chức một đoàn trực tiếp sang nước bạn Lào, tìm rước tượng Phật về đặt tại chân Tháp Mường Luân. Có tượng phật thì tết Bun Huột Nặm mới sống lại được” - chị Quyên cho biết.

Theo Song An/ Lao Động

https://laodong.vn/van-hoa-giai-tri/bun-huot-nam-niem-tu-hao-cua-nguoi-lao-o-dien-bien-903427.ldo