Các quốc gia, vùng lãnh thổ trong khu vực châu Á - Thái Bình Dương thể hiện khả năng vượt trội về Toán và Khoa học, chiếm 8 trong 11 quốc gia hàng đầu theo kết quả Chương trình đánh giá học sinh quốc tế (PISA) của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) công bố cuối năm 2016. Điểm chung của những quốc gia này là môi trường học tập đầy áp lực, tương lai của học sinh được quyết định bởi kỳ thi và điểm số. 

Trung Quốc đại lục

Tháng 6 năm 2018, gần 10 triệu người trẻ Trung Quốc bước vào kỳ thi tuyển sinh đại học gaokao, được đánh giá khó nhất thế giới. Kỳ thi kéo dài 9 tiếng, diễn ra trong ba ngày.

Với tính chất sống còn, áp lực xung quanh kỳ thi rất khủng khiếp. Trong thời gian ôn thi, nhiều em phải truyền dịch để tăng khả năng tập trung. Một số nữ sinh dùng thuốc tránh thai để trì hoãn kỳ kinh nguyệt, không để rơi vào dịp quan trọng. Phụ huynh đặt phòng khách sạn từ sớm gần điểm thi để con nghỉ ngơi, đứng ngoài cổng trường đợi chờ và cầu nguyện. Các con đường quanh điểm thi bị chặn để giảm tiếng ồn từ xe cộ, tránh ảnh hưởng đến tâm lý thí sinh.

Học sinh Trung Quốc ôn thi gaokao. Ảnh SCMP

Theo Sohu, chỉ 2% sĩ tử năm 2016 trúng tuyển vào top 38 trường hàng đầu Trung Quốc, chỉ 0,5% được nhận vào Đại học Thanh Hoa và Đại học Bắc Kinh - hai ngôi trường được coi là Oxford và Cambridge của quốc gia đông dân nhất thế giới. 

"Ai cũng cố gắng vào trường tốt, như một cách đảm bảo thành công trong tương lai", Xiong Bingqi, Phó giám đốc Viện nghiên cứu Giáo dục Thế kỷ 21 có trụ sở tại Bắc Kinh nói, bổ sung rằng tình hình ở Nhật Bản cũng tương tự.

Nhiều người chỉ trích hệ thống này vì bóp nghẹt sự sáng tạo. "Cách đánh giá kết quả học tập của học sinh ở Trung Quốc tương đối phiến diện khi so sánh với nhiều quốc gia láng giềng. Các em dành quá nhiều thời gian ở trường và trách nhiệm học thuộc lòng rất nặng nề", Xiong chia sẻ.

Trung Quốc tuyên bố sẽ tạo ra hệ thống mới vào năm 2020, bao gồm đa dạng hóa tiêu chuẩn tuyển sinh đại học và giảm bất bình đẳng trong khu vực.

Hong Kong

Hong Kong cũng bị phê phán về văn hóa học để thi và kỳ vọng quá cao của các gia đình, bắt đầu từ khi trẻ còn rất nhỏ.

Năm 9 tuổi, học sinh đã phải tham dự kỳ thi TSA nhằm đánh giá khả năng tiếng Anh, tiếng Trung và Toán học. Các bài kiểm tra được cho là để xếp hạng trường học, tạo áp lực từ trên xuống cho học sinh, dù chính phủ phủ nhận điều này.

Năm 2015, hàng chục nghìn phụ huynh đã ký một đơn kiến nghị trên Facebook, đề xuất hủy bỏ kỳ thi, dẫn đến việc một số trường tẩy chay kỳ thi và buộc chính phủ thừa nhận vấn đề của hệ thống giáo dục.

"Trẻ Hong Kong phải chuẩn bị cho kỳ thi từ khi quá nhỏ nên sẽ lo lắng rất nhiều. Chúng bắt đầu đi phỏng vấn để vào mẫu giáo, thậm chí ở cơ sở trông trẻ. Từ lúc đó đến khi vào đại học, chúng luôn phải đối mặt với các cuộc phỏng vấn và kỳ thi", giáo sư Eva Chen, chuyên gia phát triển nhận thức xã hội tại Đại học Khoa học và Công nghệ Hong Kong cho biết.

Báo cáo toàn cầu của HSBC trong năm 2017 cho thấy 88% phụ huynh Hong Kong đã hoặc đang chi tiền cho việc học thêm hoặc gia sư của con, dưới mức 93% của Trung Quốc đại lục, nhưng trên mức trung bình của toàn cầu là 63%.

Gần một nửa trong số đó cho biết sẽ bỏ qua thời gian và sở thích cá nhân để giúp con thành công. 37% đã giảm hoặc ngừng hoàn toàn hoạt động giải trí và nghỉ lễ.

Trong năm học 2016-2017, Đại học Hong Kong đã chấp nhận 10.062 tân sinh viên hệ cử nhân. Tuy không cung cấp số lượng ứng viên, trường tiết lộ vài năm trước đó rằng "số lượng trung bình ứng viên trong vài năm qua là khoảng 50.000". Nếu số liệu này vẫn giữ nguyên, điều đó có nghĩa cứ năm ứng viên thì một người trúng tuyển.

Singapore

Sau sáu năm học, trẻ em Singapore tham dự kỳ thi tốt nghiệp tiểu học (PSLE). Dựa trên kết quả thi, các em được Bộ Giáo dục phân vào ba nhóm chương trình giảng dạy phù hợp với khả năng. Những người trong nhóm được xếp hạng cao nhất thường tham gia kỳ thi tuyển sinh đại học sau khi tốt nghiệp trung học, và nhóm xếp hạng thấp nhất thường đi học nghề.

"Con người vốn khác biệt về khả năng, tiềm năng, tài năng và sở thích. Do vậy, bạn cần phân hóa để đáp ứng tốt nhu cầu đa dạng của học sinh", Jason Tan Eng Thye, giáo sư tại Viện Giáo dục Quốc gia Singapore giải thích sự cần thiết của hệ thống phân loại theo năng lực.

Tuy nhiên, phụ huynh ý thức rõ về chênh lệch đầu ra giữa các nhóm, cố gắng gom góp nguồn lực tài chính hoặc tận dụng quan hệ xã hội để giúp con cạnh tranh.

Học sinh Singapore chịu căng thẳng học tập từ sớm. Ảnh: Young Parents

Năm 2014, một cuộc khảo sát của OECD cho thấy học sinh 15 tuổi ở Singapore dành khoảng 9 giờ một tuần cho bài tập về nhà, gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu.

Mặc dù Singapore được OECD ca ngợi về "hệ thống giáo dục tốt nhất thế giới" năm 2015, chính phủ đã tìm cách giảm bớt căng thẳng và lo âu từ việc cạnh tranh không lành mạnh và sự bùng nổ của văn hóa gia sư, trong khi kỹ năng xã hội và hành vi của học sinh giảm sút.

Singapore tuyên bố năm 2021 sẽ kết thúc hệ thống tính điểm nhằm so sánh kết quả của học sinh với bạn cùng lớp. Đất nước này đã dừng việc liệt kê tên thủ khoa trong tất cả kỳ thi quốc gia từ năm 2012.

Đối với giáo dục bậc cao, cuộc cạnh tranh vẫn còn khốc liệt. Đại học Quốc gia Singapore, ngôi trường có thứ hạng cao nhất của đảo quốc trong bảng xếp hạng đại học thế giới Times Higher Education 2018, đã nhận được khoảng 28.000 hồ sơ ứng tuyển hệ cử nhân trong năm nay. Theo một viên chức nhà trường, chỉ khoảng 7.000 sinh viên trong số đó trúng tuyển.

Hàn Quốc

Kỳ thi kiểm tra năng lực nhằm tuyển sinh đại học hàng năm ở Hàn Quốc được gọi là suneung. Đây là dịp trọng đại của cả quốc gia, do đó các công ty sẽ lùi giờ làm việc để giữ đường sá thông thoáng cho sinh viên, máy bay tạm hoãn lịch cất cánh và hạ cánh để phần thi nghe tiếng Anh của các em không ảnh hưởng. Học sinh có thể học tới 16 tiếng mỗi ngày để chuẩn bị cho kỳ thi. 

Theo báo cáo tháng 1 năm 2017 của Viện Chăm sóc Trẻ em và Giáo dục Hàn Quốc, văn hóa học tập của đất nước bắt đầu từ rất sớm: Hơn 83% trẻ em 5 tuổi tham gia các chương trình giáo dục sau giờ học, hay hagwon, đa số tiếp tục đến hết thời đi học.

Tỷ lệ tự tử ở Hàn Quốc cao thứ hai trên toàn cầu và cao nhất trong số 35 quốc gia của OECD. Tự tử là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong thanh thiếu niên và người trẻ Hàn Quốc, chủ yếu do áp lực từ gia đình và xã hội, liên quan đến giáo dục. 

"Tuy nhiên, không giống như Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc vẫn phân bố thời gian để sinh viên tham gia các hoạt động ngoại khóa, chẳng hạn như tập thể dục", Xiong Bingqi nói.

Ở Trung Quốc, một số trường hy sinh thời gian tập thể dục của học sinh để dành nhiều thời gian học tập hơn.

Nhật Bản

Nhật Bản đang trong quá trình thay đổi kỳ thi tuyển sinh đại học, được gọi là "Center Test". Mục tiêu là bắt đầu từ năm 2020, kỳ thi sẽ đề cao tư duy phản biện và thoát khỏi phương pháp học vẹt đơn thuần.

Các trường luyện thi, juku, rất phổ biến ở xứ sở mặt trời mọc. Thời gian ôn thi đại học trong năm cuối trung học được gọi là juken jigoku, hoặc "địa ngục thi cử". Nhiều trường đại học cũng tổ chức kỳ thi tuyển sinh riêng.

Các công ty Nhật Bản thường cạnh tranh nhân viên tiềm năng từ các trường đại học uy tín cao. Do đó, khi không trúng tuyển những trường này, nhiều người quyết tâm đợi một năm để thi lại, thậm chí có thể thi nhiều lần. Trung tâm thi tuyển sinh đại học quốc gia cho biết, năm 2011 có khoảng 442.000 sĩ tử tham gia kỳ thi lần đầu tiên và 110.000 người thi lại. 

Năm 2014, một nghiên cứu của các nhà thần kinh học Nhật Bản chỉ ra khoảng 58% người thi lại bị trầm cảm, vì họ chịu cảm giác thất bại và tâm trạng lo lắng.

Giáo sư Rui Yang, phó trưởng khoa giáo dục tại Đại học Hong Kong, cho rằng áp lực học tập rất lớn sẽ được giảm nhẹ khi nền kinh tế ngày một phát triển. Cha mẹ giàu có ở châu Á có thể đủ khả năng cho con du học nước ngoài, tránh các kỳ thi căng thẳng mà bạn bè đồng trang lứa đều vùi đầu vào sách vở để ôn tập. Đồng thời, xã hội sẽ chú ý nhiều hơn đến sự phát triển toàn diện của trẻ em.

Nhưng đối với những người ở các tầng lớp thấp hơn, ông nói: "Vào một ngôi trường tốt và nhận một công việc tốt là cách duy nhất để tiến lên".

Thùy Linh/VnExpress (Theo SCMP)